Nazwa instytucji finansującej: Narodowe Centrum Nauki
Informacja o finansowaniu lub dofinansowaniu zadania z budżetu państwa lub z państwowych funduszy celowych: Finansowanie ze środków budżetu państwa
Rodzaj dotacji budżetowej lub nazwa programu lub funduszu: OPUS-18
Nazwa zadania/projektu: Szczęście w przestworzach. Fantazje atmosferyczne w literaturze i kulturze nowoczesności
Wartość finansowania lub dofinansowania i całkowita wartość zadania/projektu: 240 720 PLN
Kierownik zadania/projektu: prof. dr hab. Monika Szczepaniak, monika.szczepaniak@ukw.edu.pl
Nazwa jednostki realizującej zadanie/projekt: Katedra Komparatystyki Kulturowej Instytutu Nauk o Kulturze UKW
Okres realizacji: 14.07.2020-13.07.2024
Nr umowy/decyzji: UMO-2019/35/B/HS2/01265
Status zadania/projektu: w trakcie realizacji
Obsługa administracyjno-finansowa zadania/projektu: Dział Nauki
Krótki opis zadania/projektu:

Przedmiotem badań są fantazje atmosferyczne w nowoczesnej literaturze i kulturze krajów niemieckojęzycznych, zwłaszcza marzenie o lataniu w dobie jego technicznej realizacji oraz lot w sensie kulturowej idei. Narodziny modernizmu zbiegły się z początkami lotnictwa, dlatego też heroiczna postać pilota oraz odważny eksperyment lotu należą do najważniejszych figur nowoczesnej kultury, których literackie i ikonograficzne reprezentacje były wielokrotnie interpretowane. Tradycyjna i nowoczesna wielowymiarowość motywu lotu pozwala jednak nie tylko na wgląd w skrajne uzależnienie współczesnych społeczeństw od nauki i techniki, lecz także w ludzkie marzenia, fantazje, tęsknoty, projekty utopijne, które pojawiają się szczególnie w kontekstach represyjnych, ujawniając niezwykły potencjał rewitalizacyjny.

Metafora lotu związana jest z ważnymi problemami egzystencjalnymi: wolnością, transcendencją, (nie)śmiertelnością. Artykułuje marzenie o nieograniczonej mobilności, a także o przemieszczaniu się w określonym kierunku – „w stronę nieba”, wyrażając jednocześnie pragnienie uwolnienia czy wybawienia. Analiza kulturowych obrazów lotu umożliwia wyeksponowanie kontekstów metafizycznych i technicznych oraz aspektów materialnych i uwarunkowań meteorologicznych. Planowany projekt jest próbą stworzenia kompleksowej kulturowej fenomenologii powietrza w celu zbadania  emocjonalnych, erotycznych, religijnych, magicznych, utopijnych i politycznych implikacji przestrzeni atmosferycznych. Przedmiotem badań jest kulturowa „atmoscena” marzeń, wyobrażeń i eksperymentów związanych z lataniem od początku XX wieku do czasów współczesnych.

Oprócz imaginacji lotu teksty kultury kreują atmosfery stanowiące przesłankę dla powietrznych eksperymentów lub antycypację ważnych wydarzeń, procesów, transformacji. Atmosfery formowane są przez warunki meteorologiczne oraz konstelacje ludzi i rzeczy, posiadają zatem zarówno wymiar materialny, jak i społeczny, dostarczając materiału dla mikro- i makrosferycznych eksploracji przestrzeni, nastrojów, afektów, relacji oraz ich dynamik. Atmosfera to fenomen totalny, trudny do przedstawienia na płaszczyźnie reprezentacji, ujęcia w słowa czy obrazy – jednak jest sferą która nas otacza, tworząc specyficzną aurę. Dlatego jedną z najważniejszych kategorii analitycznych planowanego studium atmosfer w tekstach kultury jest cielesność ludzkiego doświadczenia. Odnosi się ona do podmiotu postrzegającego i przeżywającego, podkreślając afektywne znaczenie każdego spotkania ze światem jako konfrontacji z różnymi atmosferycznymi wymiarami przestrzeni. Przedmiotem analizy są sytuacje, doznania, emanacje atmosfer, procesy percepcyjne, w pewnym stopniu również aspekty interpersonalne oraz kulturowe, zdeterminowane przez symbole lub konwencje, tworzące doświadczaną wspólnotowo kondycję atmosferyczną.

Koncentrując się wokół kulturowych imaginacji wzbijania się w przestworza projekt poszukuje odpowiedzi na następujące pytania: W jaki sposób nowoczesne teksty kultury inscenizują i re-prezentują prastare marzenie o lataniu?  Jakie koncepcje szczęścia, miłości i wolności leżą u podstaw tych wizji? Jakie konstrukcje przestrzeni i atmosfer stwarzają przesłanki dla eksperymentów lub marzeń o lataniu? Jakie są estetyczne strategie kreowania atmosfer w tekstach literackich i przedstawieniach ikonograficznych?

Metodyka badań: Metodologiczną podstawę planowanych badań stanowi produktywne połączenie teorii kulturoznawczych, nowej fenomenologii oraz tzw. nowej estetyki: badań nad przestrzenią, badań nad emocjami i afektami, a także koncepcji atmosfery, obecności i nastroju, które coraz częściej stają się przedmiotem dyskusji w ramach nauk humanistycznych.

Znaczenie projektu: Projekt stanowi próbę uchwycenia zawartej w tekstach kultury wiedzy o atmosferach. Niewidoczne tło zdarzeń, afektywne zabarwienie przestrzeni, utopijny wymiar eksperymentów powietrznych prowokują do refleksji na temat ludzkiej kondycji bycia-w-świecie, także poza sferą kontrolowanych konstrukcji kulturowych. ‘Atmosferyczne’ interpretacje szerokiego spektrum tekstów kultury naświetlą znaczenie kategorii obecności i atmosfery w badaniach literaturoznawczych i kulturoznawczych, a także powiązania atmosfer z emocjami i innymi zjawiskami społecznymi. Projekt stanowi egzemplifikację wyzwania, jakim dla nauk humanistycznych jest badanie zjawisk wymykających się kulturowej reprezentacji.